Độc tố Botulinum là gì?
Độc tố Botulinum toxin do vi khuẩn Clostridium botulinum (viết tắt C.Botulinum) sinh ra. Đây là một vi khuẩn gram dương kỵ khí, hình que hai đầu tròn, có nhiều lông quanh thân, di động. Trong điều kiện khắc nghiệt, vi khuẩn C.botulinum có thể biến thành dạng nha bào vô cùng chắc chắn, có khả năng tồn tại cao.
Clostridium Botulinum phân bố rất rộng rãi trong tự nhiên, có thể tìm thấy trong đất vườn, phân động vật tươi hoặc đã ủ, bụi bẩn, nước ao, nước sông hồ, ruột gia súc, đặc biệt phát triển mạnh trong thức ăn ôi thiu, thịt hộp để lâu ngày…
Ngộ độc Botulinum là gì?
Ngộ độc Botulinum là ngộ độc nặng, gây ra các biến chứng nặng có thể dẫn đến suy hô hấp, liệt toàn thân, và nếu không can thiệp kịp thời có thể dẫn đến tử vong, đặc biệt hiện nay thuốc điều trị Botulinum rất hiếm. Ngộ độc Botulinum còn ảnh hưởng lâu dài tới sức khỏe do yếu cơ, yếu tay chân…
Cơ chế gây độc của Botulinum
Độc tố botulinum được sinh ra do vi khuẩn Clostridium Botulinum trong môi trường kỵ khí (môi trường thiếu không khí). Vi khuẩn Clostridium Botulinum có đặc điểm kỵ khí, do đó không thể phát triển ở những nơi có đủ oxy, thông gió tốt và cũng không phát triển ở môi trường chua, mặn. Điều này có nghĩa, nếu quy trình sản xuất hay bảo quản thực phẩm, đặc biệt thực phẩm đóng hộp có lẫn một vài bào tử C.botulinum hay môi trường được đóng kín không có oxy, nếu thực phẩm không có đủ độ mặn và chua sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn sinh sôi, phát triển, tiết ra độc tố botulinum. Đây là nguyên nhân phổ biến gây ngộ độc thực phẩm.
Trước đây, những ca ngộ độc Botulinum thường gặp ở đồ hộp như thịt hộp, tuy nhiên các thực phẩm khác như rau, củ, quả, thịt, hải sản,… nếu được sản xuất và bảo quản không đúng cách đều có thể gây ngộ độc độc tố Clostridium Botulinum.
- Ở Thái Lan đã xảy ra ngộ độc loại này do lọ măng
- Ở Trung Quốc do đậu lên men
- Ở Việt Nam ngộ độc pate chay,..
- Ở Mỹ, có khoảng 145 trường hợp ngộ độc botulinum mỗi năm, trong đó khoảng 15% do thực phẩm, 65% xảy ra ở trẻ em và 20% qua vết thương.
Xu hướng ngộ độc đang tăng lên trên thế giới do trào lưu sử dụng túi hút khí chứa đựng thực phẩm, sử dụng tủ lạnh không đúng, đun lại không đủ chín trước khi ăn,…
Tác hại của Botulinum?
Độc tố do C. botulinum là loại độc tố thần kinh (neurotoxin), gồm có 7 loại, ký hiệu bằng các chữ cái từ A đến G. Trong đó ngộ độc loại A và B là phổ biến nhất, sau đó đến E và F, các loại còn lại ít gặp hơn.
Nhiễm độc mức độ nhẹ, người bệnh có thể chỉ mệt mỏi, mỏi cơ tương tự như suy nhược cơ thể, không làm được các động tác gắng sức bình thường,…
Nhiễm độc mức độ nặng, bệnh tiến triển nhanh, người bệnh có thể liệt tất cả các cơ dẫn đến ứ đọng đờm dãi, suy hô hấp, ngừng thở dẫn đến tử vong. Độc tố botulinum là chất độc cực mạnh, chỉ 0.03 mcg tiêm tĩnh mạch có thể gây tử vong một người nặng 70kg.
Triệu chứng ngộ độc Botulinum
Các triệu chứng sau thường khởi phát sau 12-36 giờ sau ăn (có thể tới 1 tuần sau ăn):
- Tiêu hóa: xuất hiện sớm các triệu chứng buồn nôn, nôn, chướng bụng, đau bụng, sau đó liệt ruột cơ năng, táo bón.
- Thần kinh: người bệnh bị liệt đối xứng hai bên, xuất phát từ vùng đầu mặt, cổ lan xuống chân với các triệu chứng: sụp mi, nhìn đôi, nhìn mờ, đau họng, khó nuốt, khó nói, khàn tiếng, khô miệng. Sau đó liệt tay, liệt các cơ vùng ngực, bụng và liệt hai chân.
- Phản xạ gân xương: thường giảm hoặc mất, không có rối loạn cảm giác.
Người bị ngộ độc botulinum có thể không có tất cả các triệu chứng này cùng một lúc. Nếu có các triệu chứng ngộ độc botulinum, hãy đến ngay cơ sở y tế để được điều trị kịp thời.
Điều trị ngộ độc Botulinum
- Bác sĩ cho sử dụng thuốc kháng độc tố (thuốc giải độc Botulinum) để giảm tỷ lệ tử vong. Thuốc có vai trò trung hòa các độc tố chưa kịp tiếp cận tế bào thần kinh. Điều này giúp ngăn bệnh diễn tiến nặng hơn.
- Bên cạnh đó, người bệnh được điều trị triệu chứng, tùy theo dấu hiệu bệnh mà độc tố gây ra, có thể kèm thở máy cả hàng tuần, hàng tháng. Người bệnh hông cần dùng thuốc kháng sinh trừ trường hợp nhiễm độc từ vết thương.
Phương pháp xác định Clostridium Botulinum và cách phòng ngừa
Phương pháp xác định Clostridium Botulinum phải được các cơ sở nghiên cứu thực hiện, người dân không nên thực hiện. Hiện tại chưa có vắc xin có hiệu quả phòng ngừa bệnh.Cách nhận biết thực phẩm để tránh ngộ độc Botulinum? Để đề phòng nguy cơ nhiễm chất độc botulinum toxin, cần:
- Chọn các thực phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, có tiêu chuẩn chất lượng được các cơ quan chức năng công nhận.
- Các thực phẩm chua như dưa muối, măng, cà muối nếu không còn chua thì không ăn.
- Thận trọng với các thực phẩm đóng kín có mùi, màu thay đổi hoặc có vị khác thường.
- Ưu tiên ăn các thực phẩm mới chế biến, nấu chín. Nhiệt độ cao sẽ phá hủy độc tố botulinum nếu độc tố không may có trong thực phẩm.
- Bên cạnh đó, cần xử trí tốt các vết thương ngoài da nếu có để tránh nhiễm C. botulinum qua các tổn thương này.
Khi mua thực phẩm và bảo quản, người tiêu dùng cần lưu ý những gì?
- Tránh tiếc ăn lại thức ăn ôi thiu, thịt hộp để lâu ngày…
- Hạn chế thực phẩm đóng hộp, thường gặp là các loại đồ hộp có độ acid thấp như đậu, thịt hộp cá hộp
- Xu hướng ngộ độc đang tăng lên trên thế giới do trào lưu sử dụng túi hút khí chứa đựng thực phẩm
- Không nên tự đóng gói kín các thực phẩm và để kéo dài trong điều kiện không phải đông đá.
- Đun lại không đủ chín trước khi ăn,…
- Bên cạnh đó, độc tố Botulinum cũng có thể nhiễm qua các vết thương. Thể này hay gặp ở những người tiêm chích ma túy.
- Với các thực phẩm lên men, đóng gói hoặc che đậy kín theo cách truyền thống (như dưa muối, măng, cà muối…) cần đảm bảo phải chua, mặn.
- Khi thực phẩm hết chua thì không nên ăn.
