Một lần, trong một cuộc họp lớn của thành phố, người giới thiệu chương trình giới thiệu một tiến sĩ thuộc viện nghiên cứu… lên nói chuyện. Đối tượng nghe là các nhà nghiên cứu, các văn nghệ sĩ. Người nói chuyện hôm ấy cũng thật hóm hỉnh khi vui vẻ nói:
– Thưa các anh, các chị… Tôi là… là… thế này… Có chuyện không thực nhưng cũng là chuyện thực là sau một đêm ngủ dậy mình được chuyển đời từ Phó tiến sĩ sang Tiến sĩ.
Cả hội trường cười thoải mái. Cái hóm hỉnh của người nói xua đi cái mặc cảm về học vị anh đang mang.
Cũng là chuyện về học hàm, học vị. Một phó giáo sư, tiến sĩ nói với bạn cùng lứa với mình, cũng là người cùng ngành nữa nhưng chưa có bằng nọ cấp kia vì anh mới chỉ có “vỡ ruột” một tấm bằng đại học rằng:
– Tôi thì ông lạ gì. So trình độ có khi ông còn hơn tôi về khoản ngoại ngữ. Tôi phải cố chạy chỗ nọ chỗ kia mới lọt đấy. Viện tôi ai cũng phải tìm cách lo cho có được cái ấy để vào diện quy hoạch. Bây giờ thì yên tâm rồi.
Người tâm sự với bạn là người chân thành không biết giấu cái đáng giấu của mình. Mà có giấu cũng chẳng giấu được bởi bây giờ những chuyện học giả bằng thật cũng đang là điều khá phổ biến…
Nước mình hôm nay nhiều người thực học, thực tài. Cũng không thiếu người học ảo, tài ảo. Người thực học, thực tài thường làm nhiều nói ít. Người học ảo, tài ảo thường làm ít nói nhiều. Kẻ đại ngôn, ngoa ngôn không bị ai đóng thuế, không phạm vào luật trật tự xã hội nên nhiều khi hành tung, hành tác ngôn ngữ như một thứ nhiễu tinh thần. Việc không nguy hiểm đến tính mạng ai nhưng lại gây khó chịu cho người được chứng kiến. Bệnh này, các nhà chuyên môn đang tìm tên gọi nhưng dân gian hiện đại thì đã chỉ danh từ lâu: Đó là “hội chứng ễnh ương”.
“Hội chứng ễnh ương” này có ở rất nhiều lĩnh vực, nhiều loại người. Nào là tiếm phong, tiếm xưng. Nào là tạo dựng mặt bằng giả, uy tín giả. Kẻ mắc bệnh “ễnh ương” giống như chiếc thùng rỗng kêu to. Lắm khi lại như quả bóng bay nếu có thêm người ngoài tiếp hơi. Họ “ễnh ương” mình bằng mọi cách. Đòn bẩy tốt nhất của cách ấy là tiền. Cố đại ca tội đồ Năm Cam từng nói: “Cái gì không mua được bằng tiền sẽ mua bằng nhiều tiền”. Và trong trường hợp này tiền cũng luôn luôn là cách thứ nhất để thực thi hiệu nghiệm nhất ý đồ của kẻ “ễnh ương”.
Một buổi biểu diễn ca nhạc vào loại nhàng nhàng vậy mà những M.C được coi là xinh gái đẹp trai, duyên dáng và hoạt ngôn nhất đã sử dụng rất nhiều, rất nhiều những từ bóng bẩy: “Thật là tuyệt vời, rất thích, khá đặc biệt, thật là xuất sắc, hát rất hay… Rồi thì quá hoàn hảo, xứng đáng cái nọ cái kia…”. Quả tình không có từ nào hay hơn các từ này nữa. Chỉ tiếc là người hát mới độ thanh sắc bậc thường thường nhưng người giới thiệu đã “ễnh ương” họ lên mức siêu này siêu nọ. Trong nhóa nhòa của màu sắc đêm nhạc họ tụng ca nhau hết lời mà không một lần thấy ngượng. Chỉ có người nghe và người xem lắm lúc chỉ muốn bịt tai lại vì có quá nhiều những câu xưng tụng nhau như thế.
Một số cây bút trong một đôi năm đôn đáo in hết tập nọ, tập kia với giấy đẹp cùng bìa lụa, bìa cứng. Đầu quyển sách thường có lời giới thiệu rất chung chung của một vài tên tuổi. Cuối quyển sách thường là các lời nhận xét này nọ của cánh hẩu. Ai cũng biết, để có những cuốn sách loại này, trước đó là những cuộc gặp gỡ, những bữa nhậu, những phong bì đựng kim ngân lót tay. Từ đây “hội chứng ễnh ương” xuất hiện. Rượu vào lời ra. Nào họ sẽ là những tác giả này kia của đất nước. Nào là họ sánh với ông ấy, bà ấy của nhân loại. Cảm tưởng như quanh bàn bia hơi hội tụ toàn những vĩ nhân. Tiền nhập túi chữ lên giấy. Ngôn ngữ lúc ấy có cánh.
Lời khen nhau cứ choang choang. Nào là điệu nghệ, giàu xúc cảm. Nào là tài hoa trong tu từ. Rồi thì thành thạo trong ngôn ngữ dân tộc nhưng cũng rất hiện đại và nhiều ý vị sâu xa tầm nhân loại. Họ xung phong tình nguyện tổ chức các cuộc giao lưu, đi lại. Bạn bè quen mặt thì nhiều, quen văn chương thì ít. Rồi chễm chệ một ngày nào đó, người ấy thành một nhà… có chứng chỉ. Và sau đó nhiều người kể, đi đâu cũng vậy, anh ta hay mặc một cái áo trắng, có túi ngực, trong túi lấp ló “tấm thẻ nhà” của mình. Dạng này thuộc diện mua danh. Anh ta tự “ễnh ương” mình. Thật buồn là lại có những “ễnh ương” đồng đội hùa theo, tâng lên để thành một nhóm “ễnh ương” siêu hạng.
Xưa, ta có nơi thi nói phét, nói khoác. Có hẳn những làng cười hẳn hoi. Tục này là tục dân gian nhằm giải trí thư giãn của người nông dân sau lúc vất vả ruộng đồng. Nói phét, nói khoác cho vui mà chẳng chết ai. Làm gì có chuyện quả bí to bằng cái đình, vậy mà vẫn có người hả hê nghe. Làm gì có con cá quả chắn ngang đường làng khiến cái xe cút kít chạy qua bị đổ, vậy mà vẫn có người khúc khích cười…
Bây giờ, một số người có vẻ như hơn hẳn ông bà. Nói phét có mục đích. Nói khoác có cộng hưởng. Mọi cái đều bài bản hẳn hoi chứ không dân dã cười cho vui như các cụ ngày xưa. Đã có những tiến sĩ giấy ra tòa, về vườn. Có những siêu sao sập tiệm và lộ chân tướng. Cái thực dụng của không thực tài đã bị thực tế phơi trắng bụng như đô yếu trên sàn vật.
Trời mưa rào, trên các ao bèo, ruộng muống thường vang tiếng ễnh ương, ếch nhái. Mọi con đều kêu. Mỗi ễnh ương là kêu to nhất. Nhưng cũng chính nó là con vật xương xẩu, ít thịt và kém chất nhất
